De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Ieder jaar op de tweede zaterdag na Pasen wordt in het Zuid-Limburgse Noorbeek ter ere van Sint Brigida een den geplant. De grote dennenboom wordt met veel ceremonieel door de jonkheid (ongetrouwde mannen) van Noorbeek gekapt, gehaald met paarden en wagen en geplaatst voor de kapel van Sint Brigida in Noorbeek. Op paasmaandag is middels een loterij al vastgesteld wie die oude boom van het jaar ervoor krijgt.

Een stoet van een dertigtal trekpaarden wordt voor een traditionele dennenwagen gespannen om de nieuwe den te halen. De pastoor en de burgemeester hanteren als eersten de bijl. Alle takken worden eraf gehaald, behalve aan de top. Op de terugweg naar Noorbeek wordt er gestopt bij ieder café in de gehuchten Schilberg en Hoogcruts en in het dorp Noorbeek. In het gehucht Hoogcruts worden de paarden nog eens extra versierd met van crêpepapier gemaakte roosjes en slingers. Getrouwde mannen nemen na aankomst bij de kapel het werk over. Zij halen de dennenstam van de wagen en zetten hem rechtop. Tussen elf en twaalf uur ’s avonds is het werk meestal geklaard en dan begint het feest. Het hele festijn trekt ieder jaar honderden toeschouwers, waaronder ook veel toeristen.

Beoefenaars en betrokkenen

Vrijwel alle inwoners van Noorbeek zijn op een of andere manier betrokken bij het Sint Brigida Denhalen. Er is sprake van regionale en grensoverschrijdende betrokkenheid. De pastoor van de parochie Sint Brigida Noorbeek speelt uiteraard een belangrijke rol, maar de jonkheid is wel de drijvende kracht achter deze traditie.

Geschiedenis en ontwikkeling

De geschiedenis van het denhalen gaat terug tot 1634. In dat jaar woedde in de omgeving van Noorbeek de veepest. De gelovigen van Noorbeek richtten hun smeekbeden tot de Heilige Brigida, de beschermheilige van het vee. De heilige werd beloofd dat als zij ervoor zou zorgen dat de pest verdween, er ieder jaar een den voor de Sint Brigidakapel geplant zou worden om haar te eren. De gebeden werden verhoord en de veeziekte verdween. Sindsdien wordt jaarlijks een den bij de kapel gezet. In 2015 werd de 381ste den gehaald.

Het denhalen is altijd belangrijk geweest voor de sociale cohesie van Noorbeek. Een groot deel van het dorp is er actief bij betrokken. Sinds de jaren vijftig van de twintigste eeuw wordt er ieder jaar ook een zogenoemde jeugdden naar Noorbeek gehaald. De jeugdden is een kleinere versie van de grote Brigidaden en wordt jaarlijks door groep 8 van de basisschool, in samenwerking met de jonkheid gehaald. De kleine jeugddennenwagen wordt niet getrokken door paarden, maar door de schooljongens. De den wordt door de jonkheid met stiepen voor het paviljoen (het gemeenschapshuis) rechtgezet.

Borgingsacties

2024-2026 

  • Bevordering kennisoverdracht door jongere leden te koppelen aan oudere en samen taken te laten uitvoeren. Van belang opdat kennis niet verloren gaat.
  • Veranderen van samenwerkingspartner; Natuur en Bos en Natuurinvest in België helpt nu om een geschikte den uit te zoeken. De samenwerking is aangegaan omdat Staatsbosbeheer de samenwerking heeft opgezegd.
  • Jongeren worden persoonlijk benaderd door bestuurslid, om ze te betrekken bij het Jeugd Den halen.
  • Benadering van gemeente en provincie om te zoeken naar een oplossing voor de problemen die dreigen te ontstaan, wanneer de gemeente het voorgenomen weg-ontwerp doorzet. Hierbij wordt een kruising omgezet in een rotonde, een aanpassing die het onmogelijk zou maken de lange dennenboom het dorp binnen te rijden.

2020-2023

  • De traditie van generatie op generatie overgedragen en ruim van tevoren bekend maken in lokale en sociale media.
  • Organiseren van het jeugd-denhalen waar de jeugd al eens kan proeven aan hoe het is om deel te nemen aan het Sint Brigida Denhalen.
  • Gedigitaliseerde archieven ook in een cloud bewaren om verlies te voorkomen.
  • Werkgroep oprichten om op zoek te gaan naar mogelijke locaties voor dennen en contacten te leggen met de beheerders om een nieuwe den te vinden.
  • Op tijd alle aanvragen bij de gemeente indienen, zodat er geen tijdsproblemen kunnen ontstaan met betrekking tot het ontvangen van vergunningen.
  • Door de drukte het publiek blijven attenderen om voldoende afstand te houden en geen auto's in het dorp op de doorgaande weg laten parkeren. 

2016-2019

  • Het contact met de gemeente nog verder uitbreiden. De burgemeester en wethouders zullen elk jaar worden uitgenodigd om het Denhalen bij te wonen. 
  • Er zullen extra verkeersmaatregelen getroffen worden om auto's buiten het dorp te houden. Eventueel kan hiervoor politiebegeleiding of beveiliging voor gevraagd worden. 
  • Indien de enige lokale basisschool sluit, wordt het jaarlijkse jeugddenhalen nog belangrijker om de jeugd voldoende binding te laten houden met het dorp. Dit is vooralsnog niet aan de orde, maar er kan alvast rekening mee worden gehouden. 

2014-2015

  • De burgemeester heeft het certificaat ook ondertekend en heeft daarbij zijn steun van de gemeente toegezegd aan de traditie.
  • Op de jaardag van St. Brigida is het bestuur op bezoek geweest bij de gemeente en heeft een ingelijste versie van het certificaat aangeboden. Dat hangt nu op een mooie plek in het gemeentehuis.
  • In de jaarlijkse bedankbrief aan de paardeneigenaren wordt gevraagd de datum voor het volgende jaar Denhalen alvast in de agenda te zetten.
  • De leden geven hun kennis door aan de jongeren. Het doel is om twee of drie vaste boomkappers te hebben met deze kennis, die het steeds op hun beurt weer doorgeven. Zij zijn ook bij het jeugddenhalen betrokken. Jaarlijks wordt de vraag gesteld of er behoefte is aan een cursus.
  • Nieuwe leden van de Jonkheid worden persoonlijk door het bestuur uitgenodigd om deel te nemen aan Denhalen.
  • Elk jaar is er een feestavond voor alle leden om de betrokkenheid te stimuleren en het groepsgevoel te versterken.
  • De kapitein (voorzitter) is samen met de pastoor langs de basisschool gegaan om de kinderen van groep 7 en 8 uit te leggen wat de traditie inhoudt. Dit gaat jaarlijks gebeuren.

Contact

Jonkheid Sancta Brigida te Noorbeek
Kleineweg 20
6255 AX
Noorbeek
Website