Straatexploitatie van draaiorgels

Veel beoefenaars zijn verenigd in de landelijke vereniging: Kring van Draaiorgelvrienden. Ook de Stichting Draaiorgelfestival Amsterdam, Stichting Kunkelsorgel uit Haarlem, de Nederlandse Stichting ter Promotie van het Pierement en Het Museum Speelklok zijn betrokken bij de straatexploitatie van draaiorgels. Ook zijn er draaiorgelbouwers, restauratoren, decorateurs en muziekarrangeurs nauw betrokken bij de straatexploitatie van draaiorgels.

De erfgoedgemeenschap telt circa 90 gepassioneerde exploitanten van straatdraaiorgels; beroepsmatige exploitanten en hobbymatige orgelmannen en -vrouwen. De laatsten zijn tegenwoordig zelfs in de meerderheid. De beroepsexploitanten draaien meerdere dagen per week en zijn voor hun kosten voor levensonderhoud volledig afhankelijk van de inkomsten in het mansbakje. De hobbymatige orgelmannen, die meestal hun vrije zaterdag benutten om er met een draaiorgel op uit te gaan, benutten de inkomsten uitsluitend voor het onderhoud van hun meestal unieke mechanische muziekinstrument. Beide groepen besteden een belangrijk deel van hun inkomsten aan de geregelde uitbreiding van het muziekrepertoire.

De geschiedenis van de straat exploitatie van draaiorgels in Nederland is bijna 150 jaar oud. In 1875 vestigde zich in Amsterdam de Belg Leon Warnies, die begon met het verhuren van kleine, meestal draagbare draaiorgels. Zijn eerste draaiorgelverhuurbedrijf in Nederland vormt het meest zichtbare startpunt van de exploitatie van straatdraaiorgels in Nederland die in de loop van de 20e eeuw tot grote bloei is gekomen. Na enige tijd kreeg het initiatief van Warnies navolging en ontstonden er zowel in Amsterdam als Rotterdam en Den Haag, verschillende orgelverhuurbedrijven.

Geïnteresseerden die over een daartoe benodigde vergunning beschikten konden bij deze verhuurbedrijven een draaiorgel huren. Het hoogtepunt van de exploitatie lag in de jaren ’20 en ’30, toen er alleen al in de stad Amsterdam dagelijks 40 exploitanten op straat waren.

In de loop der jaren zijn er heel wat dingen veranderd. De kartonnen zig-zag boeken waarop de muziek is vastgelegd heeft bij sommige orgels als aanvulling een besturing via SD kaart gekregen. Dit om de hoge kosten voor nieuwe orgelboeken te voorkomen.
In de meeste gevallen is de wagen gemotoriseerd en waar vroeger nog vaak in woonwijken huis-aan-huis werd aangebeld om een bijdrage te vragen kiezen beoefenaars er vanaf de jaren ’70 voor om in de stads- en winkelcentra de muziek ten gehore te brengen.

2024 - 2026

• De Kring van Draaiorgel Vrienden blijft zich actief inzetten bij de bemiddeling tussen overheden en exploitanten om straatorgels in de openbare ruimte te behouden.
• Er wordt de komende periode gewerkt aan het opzetten van een sympathisanten club.
• De bestaande leskisten worden uitgebreid voor de bovenbouw met de aanvulling dat kinderen ook zelf kunnen draaien.
• Het onderzoek naar de historie van de straatexploitatie van draaiorgels loopt door in de gemeentearchieven van Rotterdam, Utrecht, Groningen, Breda en Den Haag.
• Men gaat kijken of de archieven van de Nederlandse en de Vlaamse draaiorgel organisaties samengevoegd kunnen worden.
• Er wordt meer ingespeeld op nieuwe ontwikkelingen zoals tik tok. Als daar een liedje populair is kan dat gelijk vertaald worden naar het orgel.

2019 -2023 

• Website bijhouden waar veel informatie staat over exploitatie van draaiorgels.
• Kijken naar in hoeverre er onderzoek gedaan kan worden naar alternatieven voor contant geld, omdat dit steeds meer lijkt te verdwijnen onder winkelend publiek.
• Ook kijken naar de mogelijkheden om een Nederlandse Orgelman vereniging op te zetten met vaste donateurs.
• Actief bemiddelen tussen gemeentes en exploitanten.