De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

In de Oosterschelde ter hoogte van Bergen op Zoom liggen zandplaten die een aantrekkelijke paaiplaats zijn voor vissen zoals de ansjovis. In deze zandplaten worden weren, weervisserijen of visserijen gestoken.

Een weer bestaat uit twee rijen (vleuken) van 800 tot 1.000 meter lang van takken die in een V-vorm zijn gestoken. Ze eindigen in een fuik die precies in de watergeul van het bij eb weglopende zeewater staat. Het weerhout is doorgaans eik, wilg, beuk of es.

Vanwege het grote getijdenverschil kan men bij laag water wadend het fuikgat bereiken. De vis, die bij hoog water de ondiepe delen van de Oosterschelde opzoekt, komt binnen het houtwerk van de weer terecht. Als de vis aan het einde van het hoge water probeert het diepere water te bereiken stuit hij op het staketsel. De meeste vissoorten kunnen gemakkelijk tussen de takken door zwemmen, maar het staketsel schrikt de ansjovis af. Die zwemt steeds verder de weer in, tot ze bij het fuikgat komen. De hartvormige ruimte voor het fuikgat wordt weerkamer genoemd. Voor het fuikgat plaatst men een fuik, waarna de vissers met een waadpak te voet de weer ingaan. Met een drijfnet wordt de vis vanaf de achterzijde van de weerkamer naar het fuikgat gedreven.

In de periode eind april tot medio juli varen de vissers twee maal per etmaal uit voor de ansjovisvangst die een uur voor laagwater plaatsvindt. Na het seizoen worden de netten verwijderd om schade te voorkomen. Herfststormen, paalworm en ijs brengen het weerhout in de winter veel schade toe. Daarna worden afgebroken en verdwenen staken vervangen. Een deel van de ansjovisvangst wordt ingezouten en als filetjes in potjes verkocht.

 

Beoefenaars en betrokkenen

Weervisser Van Dort uit Bergen op Zoom is de laatste visser die professioneel actief is. Hij wordt daarbij ondersteund door Stichting Behoud Weervisserij. Er is een groep van zo'n 30 vrijwilligers, die weer financieel ondersteund worden door de Vrienden van de Weervisserij, een groep van zo'n 75 mensen.

Brabants Landschap en Gemeente Bergen op Zoom wijzen jaarlijks houtwallen aan waar in de winter hout gekapt kan worden voor het onderhoud en herstel van de weren in het vroege voorjaar.

Geschiedenis en ontwikkeling

De oudste vermelding van de Weervisserij dateert uit 1673 bij de oprichting van het Vissersgilde van Bergen op Zoom. De ansjovis was de belangrijkste vissoort die daarbij gevangen werd en door de kwaliteit en verwerking (zouten) werd deze een begrip. In de 17e en 18e eeuw werden de weren voor de duur van zeven jaren verpacht. In de 19e eeuw vond de toewijzing van een weer door loting plaats en vanaf 1877 was weer sprake van openbare veiling, in eerste instantie voor een periode van 14 jaar en vanaf 1890 voor perioden van drie jaar. Vanaf 1940 worden de weren via een soort erfpacht uitgegeven. Pas als de pachter zijn pacht opzegt, wordt de weer opnieuw uitgegeven.

Tot WOII zijn er 25 weervisserijen in gebruik geweest. In essentie is de vangstmethode van de Weervisserij niet veranderd. Het materiaal en de techniek zijn in de loop der eeuwen wel ontwikkeld. De houten zeilschepen zijn na WOII vervangen door ijzeren motorschepen en later door aluminium. De staken die tot WOII met een grondboor werden gestoken worden nu met behulp van een waterspuit met compressor gestoken. De weerkamer is niet meer van weerhout gemaakt, maar van netten. De uitvinding van nylon zorgde er bovendien voor dat de netten maanden in het water kunnen blijven zonder kapot te gaan.

Door de aanleg van de Oesterdam in 1986 is het areaal visgronden drastisch verminderd en deed vele vissers besluiten te stoppen. Het aantal van 25 weervissers zakte sinds de jaren zestig geleidelijk naar drie weervissers in 1987. In 1993 en 2005 stoppen nog twee weervissers. Sinds die tijd bevist één weervisser twee weren. De Stichting Behoud Weervisserij heeft het mogelijk gemaakt dat sinds 2013 een derde weer door de weervisser is gebouwd en wordt bevist. Het visrecht en de pacht van een vierde weer liggen bij een voormalig weervisser.

Borgingsacties

2022-2025

  • Veel aandacht besteden aan het uitdragen van de weervisserij met de vaartochten en met landmanifestaties in de omgeving.  
  • De mediacontacten gebruiken voor publiciteit. 
  • Binnen de komende tien jaar een plan maken voor de toekomst van de weervisserij met daarin drie aandachtspunten: opvolging weervisser, overname weervisserij, oorzaak minder (ansjo)vis in de Oosterschelde
  • Contact zoeken met WUR (Wageningen Universiteit & Research) voor onderzoek naar lage visstand Oosterschelde. 
  • Het boek 'De weervissers van Bergen Zoom' in kleine oplages laten herdrukken. 
  • Doorgaan met werven van vrijwilligers, o.a. tijdens landactiviteiten. 
  • Wat betreft educatie, doorgaan met bestaande contacten en acties: basisscholen, weervisserij in lescurriculum Zoomvliet Hotelschool. 
  • Uitbreiden naar naastgelegen gemeentes voor schoolvaartochten. 

2018-2021

  • Vrijwilligerswerving als aandachtspunt: vooral via de lijn van mond-tot-mond-reclame van de vrijwilligers: vrijwilligers werven nieuwe vrijwilligers.
  • Opleiden van vrijwilligers: ze elkaar laten opleiden via een buddysysteem. Het bevaren van de sloepen geschiedt via een vaarprotocol met praktijkles. 
  • Structureel zorgen voor nieuws naar Vrienden van de Weervisserij en (social) media: lokaal, regionaal, provinciaal (Noord-Brabant en Zeeland) en nationaal.
  • Het blijven organiseren van vaartochten met daarbij eventueel storytelling, de vaartochten vormen een belangrijke spil in het vergroten van de bekendheid.
  • Jaarlijks deelname aan relevante evenementen, zoals ProefMei.
  • Aanvraag indienen Bergse ansjovis als erkend Europees streekproduct (Beschermde Geografische Aanduiding).
  • Met de weervisser een verkenning doen tot overname van de weervisserij wanneer die met pensioen gaat of eerder als nodig blijkt. De verkenning betreft elementen als de pacht, de visvergunning, materieel (boten, loods, gereedschappen) en materiaal (netten, toebehoren). We toetsen op organisatorische en financiële haalbaarheid.
  • Jongeren bij de weervisserij betrekken: Vaartochten voor basisscholen waarbij de lesbrief wordt gebruikt; Stageprogramma blijvend aanbieden voor 10 MBO-stagiaires per jaar; Continueren weervisserij in lescurriculum van Zoomvliet Hotelschool (MBO, Bergen op Zoom) bestaande uit werking weervisserij, vaartocht naar weervisserij en bereiden streekproduct.

Contact

Stichting Behoud Weervisserij
Bouwmanlaan 4
4614AH
Bergen op Zoom
Noord Brabant
Nederland
Website