De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Een fanfareorkest bestaat uit koperinstrumenten: trompetten, trombones, hoorns, baritons/euphoniums, bassen, bugels, saxofoons en slagwerk. De meeste orkesten zijn een vereniging of een onderdeel daarvan en een aantal handelt in stichtingsverband. De muzikanten betalen lidmaatschap en hebben veelal een instrument in bruikleen van de vereniging. De kleding varieert van heuse uniformen of clubshirts tot zwarte kleding, maar geeft altijd een eenheid weer. Enkel de dirigent heeft vaak een andere outfit.

De fanfareorkesten spelen zoveel mogelijk repertoire dat speciaal voor fanfare is geschreven. De orkesten repeteren wekelijks onder leiding van gediplomeerde dirigenten. Buiten de repetities om zijn er activiteiten zoals studiedagen, al dan niet met gastdirigenten. Voor de professionele begeleiding van de orkesten worden dirigenten en docenten ingezet met een conservatoriumopleiding (op Hbo-niveau, Bachelor en Master). Naast de burgerverenigingen zijn ook militaire fanfareorkesten actief met eigen tradities en uniformen.

Gedurende het hele jaar worden uitvoeringen gegeven, met een piek van de activiteiten in het voor- en najaar. De orkesten kunnen lopend optreden, maar veel vaker wordt het fanfareorkest zittend gezien. Tijdens feestdagen zoals Koningsdag en dorpsfeesten is het fanfareorkest ter opluistering steevast aanwezig. Dit geldt ook voor de kerst- en paasvieringen bij alle soorten kerkgenootschappen.

Verdeeld over het jaar zijn er verschillende concoursen en festivals voor fanfareorkesten. De concoursen en kampioenschappen kunnen helpen het niveau van de orkesten te verbeteren. De KNMO (Koninklijke Nederlandse Muziek Organisatie) heeft hiertoe een reglement opgesteld. Naast dit prestatiegerichte element zijn de concoursen en kampioenschappen ook belangrijk voor de contacten en verbinding van muzikanten onderling.

Een heel groot deel van de Nederlandse fanfareorkesten doet echter niet mee aan wedstrijden. Deze orkesten zoeken de contacten en verbinding in de voorbereiding op en deelname aan concerten of projecten in de gemeenschap.

Beoefenaars en betrokkenen

Muzikanten van verenigingen;  dirigenten en docenten; professionele musici; componisten; muziekuitgevers; muziek(instrumenten)winkels; muziekcentrale (bibliotheek); conservatoria; bezoekers en luisteraars.

Geschiedenis en ontwikkeling

Het fanfareorkest ontstond halverwege de 19e eeuw uit cavalerieorkesten. De militaire orkesten werden in die tijd niet alleen voor militaire doeleinden gebruikt, maar ook om het volk gunstig te stemmen, te beïnvloeden en op te voeden. Dit stimuleerde de oprichting van burgerorkesten. In de tweede helft van de 19e eeuw was het doel van welgestelde burgers om het volk beschaafder te maken. Muzikale ontwikkeling en het vullen van de culturele leegte van arbeiders werd daarmee een taak voor muziekverenigingen.

De Belgische instrumentenbouwer Adolphe Sax ontwikkelde de saxofoon en ook de saxhoornfamilie. De grote waarde hiervan is dat het een volledige instrumentfamilie is van hoog naar laag, die op een uniforme manier is gebouwd en op bijna vergelijkbare wijze kan worden bespeeld. Deze koperinstrumenten bleken uitermate geschikt voor de burgerverenigingen. Juist de keuze voor de saxhoorns droeg bij aan de specifieke bezetting en de bijzondere klankkleur van het fanfareorkest.

Blaasorkesten werden gestimuleerd door gemeentes en werkgevers, de amateurmuziek floreerde in industriegebieden. Het niveau van de orkesten was laag door het gemis van scholing, professionele leiding en door het gebrek aan een goed repertoire. Begin 20e eeuw werd in Nederland voor het eerst origineel repertoire voor fanfareorkest uitgegeven. Na de Tweede Wereldoorlog bloeiden de muziekverenigingen op en breidde het repertoire zich langzaam uit. Conservatoria boden vanaf de jaren ‘60 opleidingen voor dirigenten en amateurmuzikanten in de blaasmuziek aan.

Waren de muziekverenigingen eerder enkel toegankelijk voor arbeiders, langzamerhand werden ook vrouwen en andere burgers toegelaten. Het sociale karakter werd belangrijker. Bijna elk dorp had één of meer muziekverenigingen. Langzamerhand vond een verschuiving plaats van lopende orkest bij dorpsfestiviteiten, naar zittend orkest in concertzalen en op concoursen. Bij veel fanfares is het tegenwoordig een combinatie. De kleding is in de loop van de tijd minder strikt geworden dan de uniformen van weleer.

Borgingsacties

2022-2025

  • Promotie en media-aandacht voor het fanfareorkest binnen de gemeenschap genereren en ook naar buiten toe.
  • De begeleiding van componisten die niet bekend zijn met de instrumentatie van het fanfareorkest een vervolg geven en uitbreiden.
  • Ondersteunen van speciale Fanfare dag voor dirigenten tijdens het Wereld Muziek Concours 2022.
  • Focus op het organiseren van workshops en lezingen voor Fanfare binnen Bond van Orkestdirigenten en Instructeurs.
  • Historische fanfare composities digitaliseren en aanpassen op initiatief van Musidesk en de Stichting Centrum Repertoire Ontwikkeling Nederland.
  • Doorgaan met het ontwikkelen van een 5-delig naslagwerk over het fanfareorkest.
  • Van de Fanfare Repertoire en Netwerkdagen 2021 worden zowel audio als videoregistraties gemaakt t.b.v. uitgevers, dirigenten en muzikanten.
  • Samenwerking tussen orkesten en de contacten met de Vlaamse Amateurmuziekorganisatie (VLAMO) stimuleren en intensiveren.
  • Een team, afkomstig uit zes organisaties, zal de knelpunten in de wereld van het fanfareorkest signaleren en hiervoor een stapsgewijs plannen maken.
  • Onderzoek naar hoe het schrijven voor fanfareorkest financieel aantrekkelijker kan worden gemaakt, kan via uitgevers worden gedaan. Aanzet doen tijdens de Fanfare Repertoire en Netwerkdagen van het Centrum Repertoire Ontwikkeling Nederland.

Contact

Stichting CRON
Groningen
Website