Matthäus-Passion door de Nederlandse Bachvereniging in Grote Kerk Naarden

Stichting Grote Kerk Naarden en de Nederlandse Bachvereniging organiseren sinds 1922 gezamenlijk de jaarlijkse uitvoering van Bachs Matthäus-Passion in de Grote Kerk Naarden. De Stichting Grote Kerk Naarden heeft als doel het monument Grote Kerk Naarden te behouden en te ontwikkelen op cultureel-maatschappelijk gebied. De Nederlandse Bachvereniging is verantwoordelijk voor de inhoudelijke, artistieke kant van de productie.

Bepaalde solisten en musici van de Nederlandse Bachvereniging werken meerdere jaren achtereen mee; zij voelen zich verbonden en betrokken bij het erfgoed. Tot de uitvoerenden hoort ook een jongenskoor: zes (wisselende) jonge zangers van het Kampen Boys Choir. Ook verschillende vrijwilligers werken al jaren achtereen mee om de productie rond te krijgen.

De bewoners van Naarden-Vesting zijn tevens onderdeel van de traditie. Op verschillende muren in de vesting zijn gedichten over de Matthäus te lezen, en de lokale horeca speelt in op de uitvoeringen door speciale Matthäus-menu's te maken voor lunch en diner. Veel bewoners zijn bij de uitvoeringen als publiek aanwezig en leven toe naar de traditie. Dit werd ook duidelijk toen in 2020 de Matthäus geannuleerd moest worden vanwege corona. Een aantal bewoners nam het initiatief om allemaal op hetzelfde moment de ramen en deuren open te zetten en de aria 'Erbarme Dich' te doen klinken.

Ook het publiek voelt zich zeer betrokken. Het herkennen van de muziek is voor het publiek van groot belang, evenals de interactie met de musici; sommigen spelen al jaren mee en het publiek heeft deze musici door de jaren heen echt leren kennen.

Bach componeerde de Matthäus rond 1725 in Duitsland (vermoedelijk in Leipzich), waarna het stuk in vergetelheid raakte. Een kleine eeuw later werd het echter ‘herontdekt’, ook in Nederland.

In 1870 werd de Matthäus voor het eerst in Nederland gespeeld, waarna het zich verspreidde en populair werd. Zo voerde het Concertgebouworkest in 1899 het stuk uit, met een groot orkest en een koor van 450 personen.

In reactie op deze trend om van de Matthäus een massale productie te maken, waarbij diverse delen werden weggelaten, richtte in 1921 een kleine groep vernieuwers de Nederlandse Bachvereniging op. Johan Schoonderbeek, dirigent en organist in Grote Kerk Naarden, was een van de initiatiefnemers. Hij wilde ‘door meer intieme bezetting den geest der muziek zoo zuiver mogelijk doen spreken’. Intiem dus met een kleinere bezetting, zoals door Bach geschreven, in tegenstelling tot de massale producties met een enorm orkest en koor.

Met een nieuw ensemble voerde de Nederlandse Bachvereniging de Matthäus-Passion in 1922 uit waar die oorspronkelijk ook klonk: in een kerk, namelijk de Grote Kerk Naarden. Destijds was dit een revolutionaire daad. De beleving was sterk religieus, passend bij de rol die het geloof in de eerste decennia van de twintigste eeuw innam in de Nederlandse samenleving.

Nog steeds speelt de Nederlandse Bachvereniging jaarlijks de Matthäus-Passion in Grote Kerk Naarden. Bezoekers ervaren de Matthäus tegenwoordig als een moment van onthaasting en zingeving, en minder als een religieuze ervaring, hoewel er zeker bezoekers blijven voor wie dat aspect wel belangrijk is.

2021-2024

• Door het vertellen van verhalen en het delen van ervaringen de Matthäus relevanter laten worden voor een jonger en meer divers publiek.
• Door kaarten goedkoper aan te bieden ervoor zorgen dat de concerten ook toegankelijk zijn voor mensen met een lager bestedingsniveau.
• Meer jongeren bereiken door campagnes in te zetten die speciaal op hen gericht zijn, en door verdiepende inleidingen voorafgaand aan concerten te organiseren. In combinatie met TivoliVredenburg de Bachvereniging om het jaar een ingekorte Matthäus-uitvoering (circa 1 uur) verzorgen gericht op jongeren (20-30 jaar). Proberen deze doelgroep hiermee te verleiden het werk uiteindelijk in zijn geheel te leren kennen. Dit initiatief ook naar de Grote Kerk brengen.
• In de communicatie de betekenis van het gebouw, de Grote Kerk Naarden als locatie waar de Matthäus-Passion wordt uitgevoerd, meer meenemen. De beleving in de kerk te midden van vele anderen is zo totaal anders dan thuis een cd beluisteren.
• De onderwijsprogramma's van de Stichting Grote Kerk Naarden en de Nederlandse Bachvereniging verder verspreiden. De educatieve programma's hebben een online component middels het Youtube kanaal All of Bach, en een fysiek component in de vorm van gastlessen en het beleven van een uitvoering in de kerk. All of Bach verspreidt ruim 300 werken van Bach, waarvan de Matthäus de eerste was, op bachvereniging.nl/allofbach en op Youtube.com/bach. De video's van de werken worden geflankeerd door achtergrondvideo's, interviews en tutorials.
• In het kader van het honderdjarig bestaan van de Bachvereniging werken aan het in kaart brengen van het archief en aan digitalisering ervan. Relevante onderdelen uit het archief van de Grote Kerk meenemen in deze exercitie om het archief digitaal te ontsluiten voor het publiek in de vorm van een tijdlijn. Hierbij  ook gebruik maken van (fragmenten van) radio- en tv-opnames.
• Het jubileum in 2022 aangrijpen om ook voor de bewoners van de Vesting, die elk jaar de impact van 6 uitvoeringen met 1600 man per keer tolereren, iets extra's te doen.
• Door middel van een diversiteitsbeleid meer vrijwilligers werven die jonger zijn en een diverse achtergrond hebben.