“Gender is echt overal, óók in immaterieel erfgoed”
Wetenschappelijk medewerker Rozemarijn van de Wal over gender en immaterieel erfgoed
Diversiteit is een van de onderzoeksgebieden bij het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN). Onze wetenschappelijke medewerkers onderzoeken de rol van inclusie en diversiteit in het toekomstbestendig houden van immaterieel erfgoed. Gender en immaterieel erfgoed is een focuspunt binnen dit onderzoeksgebied van Rozemarijn van de Wal. Wat betekent gender in de context van immaterieel erfgoed? Hoe doen we daar onderzoek naar, en waarom is dit belangrijk? We spraken met Van de Wal over haar interesse in gender, immaterieel erfgoed, en een congres in IJsland van een bijzondere werkgroep.
Rozemarijn van de Wal, wetenschappelijk medewerker bij KIEN. In haar onderzoek focust ze zich voornamelijk op gender, en het emanciperende potentieel van immaterieel erfgoed.
Beginnen bij het begin
Wat bedoelen we precies als we het hebben over ‘gender’? Van de Wal legt het als volgt uit: “Gender gaat over in een samenleving bestaande ideeën over wat het betekent om ‘man’ of ‘vrouw’ te zijn. Deze ideeën zijn cultureel geconstrueerd, maar worden vaak gepresenteerd als iets ‘natuurlijks’ en hebben grote invloed op wat iemand wel of niet kan of mag doen, wat er van iemand verwacht wordt. Denk hierbij aan stereotypen over ‘man’ of ‘vrouw’ zijn, maar ook aan hoe ingewikkeld het wordt gevonden als mensen zich niet in één van beide hokjes thuis voelen en zich met een andere gender identiteit identificeren.”
Van de Wal was zich al op jonge leeftijd bewust van de verschillende genderrollen: in geschiedenisboeken zag ze vooral verhalen van mannen. “Als jong meisje vroeg ik me af: hebben mensen zoals ik niet óók toffe en belangrijke dingen gedaan die het waard zijn de geschiedenisboeken in te gaan?” Tijdens haar studie Geschiedenis volgde ze een college van emeritus hoogleraar gendergeschiedenis Mineke Bosch, waar ze de taal vond om over dergelijke thema’s te gaan praten. “Ik leerde hoe belangrijk gender is als analytische categorie om het verleden, heden én de toekomst te begrijpen. Gender gaat namelijk over machtsverhoudingen: wie mag meedoen en wie niet, en hoe structuren van in- en uitsluiting werken.”
Tijdens haar studie en haar daaropvolgende PhD-onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) kwam Van de Wal er ook achter hoe weinig aandacht er is voor gender in het onderwijsprogramma, niet alleen bij Geschiedenis, maar ook bij andere opleidingen. “Waarom is gendergeschiedenis geen vast onderdeel van het curriculum, terwijl het zo bepalend is voor hoe we met elkaar omgaan en de wereld zien?” Daarom zette Van de Wal zich in voor meer gender in het curriculum . Ze onderzocht onder andere hoe andere universiteiten in Nederland gender integreren en ontwikkelde samen met twee andere PhD-studenten een Universitaire minor Gendergeschiedenis aan de RUG.
Uit de ivoren toren, midden in de maatschappij
Na haar PhD-onderzoek aan de RUG besloot Van de Wal haar onderzoek elders voort te zetten. “Het is op een universiteit heel lastig om maatschappelijk betrokken te zijn. Dat is en blijft belangrijk voor mij: om mijn onderzoek voor én met mensen te doen. Of je het nu wilt of niet, een universiteit blijft een soort ivoren toren. Daarom heb ik bij KIEN gesolliciteerd: bij KIEN werken we veel directer samen met mensen , en staan we middenin de maatschappij, en dat trekt me enorm aan deze plek.” Al geeft Van de Wal toe: “Werken in en met archieven is ook echt nog iets dat ik graag doe. Ik kan daar wel uren doorbrengen. Dus ik zorg ervoor dat ik, ook nu ik bij KIEN werk, één dag in de week vrijhoud voor mijn eigen meer historische onderzoek.”
Rozemarijn van de Wal tijdens de werkgroepbijeenkomst van Feminist Approaches to Folklore in IJsland
Van de Wal onderzoekt bij KIEN de relatie tussen gender en immaterieel erfgoed. Op wat voor manieren krijgen ideeën over gender gestalte in immaterieel erfgoed? En kan immaterieel erfgoed ook een plek zijn waar juist nieuwe of alternatieve gender identiteiten een plek krijgen? “Met mijn onderzoek wil ik vooral een beter beeld krijgen van de vele manieren waarop gender een rol speelt in de beoefening van immaterieel erfgoed, en hoop ik meer bewustzijn de creeëren over die manieren waarop het doorwerkt.”
Folklore en feminisme in IJsland
Voor haar werk bij KIEN is Van de Wal aangesloten bij de International Society for Ethnology and Folklore (SIEF). Ze zit in het bestuur van de SIEF werkgroep Feminist Approaches to Ethnology and Folklore. In deze werkgroep komen onderzoekers uit verschillende landen samen. Van de Wal legt uit: “Het doel van de werkgroep is om aandacht te vragen voor het belang van feministische en gender theorie, bijvoorbeeld in het bestuderen van immaterieel erfgoed. Aangezien deze thematiek nog te vaak gemarginaliseerd wordt binnen de wetenschap en hier te weinig aandacht voor is, willen we mensen die hier mee bezig zijn samenbrengen voor internationale uitwisseling. Op die manier kunnen we nóg beter gaan formuleren waarom feministische theorie zo belangrijk is en in kaart brengen wat er al gebeurt qua onderzoek. Daarnaast is deze werkgroep een manier om een netwerk op te bouwen van onderzoekers die binnen hun discipline met gender bezig zijn.”
De Beemster Wereldtuin, een belangrijke onderzoekslocatie voor Rozemarijn. Hier heeft zij, samen met volkstuinieren, onderzocht waarom 'tuinieren' emanciperend werkt voor vrouwen.
In augustus 2024 organiseerde de werkgroep een congres voor alle werkgroepleden in IJsland met als thema ‘”Woman” on the Edge’. Alle presentatoren hebben vooraf hun artikelen met elkaar gedeeld zodat er genoeg ruimte was voor verdieping en discussie. Van de Wal presenteerde een casus uit haar gender onderzoek over de Beemster Wereldtuin, waarin ze laat zien hoe ecofeministische theorie ons beter in staat stelt te begrijpen wat zo belangrijk en bijzonder is aan deze vorm van van immaterieel erfgoed.
Dit jaar was Van de Wal bovendien mede-organisator van deze bijeenkomst. “We hebben niet de illusie dat we met de werkgroep de wereld gaan veranderen, maar we hopen wél steeds meer mensen te laten zien dat gender essentieel is in het begrijpen van het verleden, heden en de toekomst. Hoe je het ook wendt of keert: gender is overal, óók in de geschiedenis en óók in immaterieel erfgoed,” sluit Van de Wal af.
Meer lezen en leren over gender, geschiedenis en immaterieel erfgoed?
We vroegen Rozemarijn van de Wal om wat lees- en kijktips te delen voor iedereen die meer wilt leren over gender en immaterieel erfgoed. Ze tipt:
Een pleidooi voor het belang van gendergeschiedenis door Rozemarijn van de Wal.
Van de Wal schreef dit artikel voor het wetenschappelijk historisch tijdschrift Groniek. In behapbare taal en termen neemt Van de Wal je in dit artikel mee op reis door verschillende argumenten die pleiten voor méér gendergeschiedenis in het curriculum. Deze publicatie is alleen op print uitgegeven. Een tip voor iedereen die nieuw is in het veld van gendergeschiedenis! Download een scan van dit artikel hier (pdf).
Paarden, vrijgezellen en gender. Traditie en vernieuwing in de Boxmeerse Metworstrennen. Door Mariëlle Verdijk en Dorus Hoebink.
Auteurs Mariëlle Verdijk en Dorus Hoebink onderzoeken in deze publicatie hoe traditie en vernieuwing samenkomen in een lokaal volksfeest zoals het Metworstrennen. Ze stellen dat de deelname van vrouwen een positieve toevoeging is, zonder de eigenheid van het feest te verliezen. Je kunt hier een pdf van dit artikel downloaden.
