Spitsenvaart is het met een spits - een schip van 39,90 meter lang en 5,05 meter breed - vracht vervoeren; in dit geval over de Noord-Zuid scheepvaartroute van Nederland naar Frankrijk. Er wordt op een laag tempo (tussen de drie en vijf kilometer per uur) via diverse rivieren, kanalen en sluizen gevaren. Er wordt tegenwoordig veel Frans graan naar Belgische en Nederlandse bierbrouwers getransporteerd.
De gemeenschap van spitsenschippers is divers. Veel schippers hebben het vak van vader of moeder overgenomen, maar er zijn ook ‘nieuwe’ schippers. Momenteel zijn er enkele honderden spitsenschippers. Er is veel concurrentie van vrachtwagens en de Betuwelijn. Hierdoor loopt het aantal spitsenschippers terug.
Jarenlang was het stelsel van rivieren en kanalen een belangrijke vervoersader van de Europese economie. Napoleon begon met de ontwikkeling van het stelsel in Frankrijk, in Nederland liet koning Willem I kanalen aanleggen. Er werden met de spitsen kolen vervoerd vanuit de mijnen, maar ook graan en mest. Op het hoogtepunt voeren er wel 20.000 spitsen. Het waternetwerk is slecht onderhouden, waardoor de schepen tegenwoordig minder lading kunnen meenemen door ondiepe kanalen en kleine sluizen. Toch heeft de spitsenvaart na bijna tweehonderd jaar nog steeds een functie.
