Bijna heel Nederland eet wel eens een broodje kaas. Je zou zelfs kunnen stellen dat het Nederlandse volk een deel van haar identiteit ontleent aan het broodje kaas. Het bijzondere aan deze cultuur is dat het in alle lagen van de maatschappij zit. Van jong tot oud ontbijten, lunchen en avondeten we ermee. Zo eten ouderen en kleine kinderen vaak de klassieke boterham met kaas, tieners een tosti en anderen weer een zacht wit bolletje met een plak kaas.
De boterham met kaas kent een lange en brede geschiedenis. In de tweede helft van de negentiende eeuw ontwikkelde het eten van de boterham met kaas zich tot een standaard ochtendritueel in heel Nederland. Nederlanders staan bekend als kaaskoppen. Deze term komt van onze zuiderburen. Tijdens de Belgische Opstand (1830-1939) wilde België niet meer bij Nederland horen. Ze scholden het Nederlandse volk in deze periode uit met het woord kaaskoppen. Niet geheel terecht, want ook zij aten graag kaas.
Ook nu is het nog razend populair. 97 procent van de Nederlanders eet weleens kaas, meestal op de boterham. 40 procent van de Nederlanders doet dat dagelijks, 37 procent 2 à 3 keer per week. 83 procent van de Nederlanders vindt dat de boterham met kaas bij de Nederlandse eetcultuur hoort.
En wat mist de Nederlander als deze op vakantie gaat? Precies: een lekker Nederlands broodje kaas. Onderzoek toont ook aan dat kaas het meest gegeten broodbeleg in Nederland is.
Nederlanders worden niet voor niets kaaskoppen genoemd. Bijna iedere Nederlander eet regelmatig een broodje kaas. Dit varieert van een culinaire tosti in een restaurant, een meergranen boterham met oude kaas, tot het eten van witte bolletjes tijdens een vredesmissie in Bosnië gedurende onderhandelingen.
In die eerste onderhandelingsweek toen het niet zo vlotte, heb ik ’s avonds in plaats van een goed diner op een gegeven moment een paar schalen met broodjes en kannen melk laten aanrukken. ‘Als we er niet uitkomen, dan praten we gewoon vanavond door onder het ‘genot’ van een wit broodje kaas en een glas melk. Dat is nou een typisch Hollandse traditie’, gaf ik ze te verstaan.” (uit een interview op Veteranendag.nl met Frans Matser, 2003)
Iedere Nederlander van jong tot oud is betrokken bij de broodje kaascultuur. Zo is een zacht broodje kaas één van de eerste dingen die een kind leert eten als het eenmaal van de borstvoeding af stapt. Peuters leren met smeerkaas hoe ze een broodje smeren en het broodje kaas gaat vaak mee in de broodtrommel. Daarnaast is er sinds 2003 het nationaal schoolontbijt om het belang van ontbijten überhaupt te blijven benoemen. Ook als kinderen niet op school zijn hebben veel gezinnen aan tafel de regel dat kinderen eerst hartig (bijvoorbeeld de boterham met kaas) moeten eten voor ze zoet beleg mogen. Op deze manier dragen veel ouders het eten van de boterham met kaas over aan hun kinderen. Deze regel is niet nieuw en gaat van generatie op generatie. Hoe oud de boterham met kaas ook is, het is lastig om niet regelmatig hiermee in aanraking te komen.
Ook op latere leeftijd blijven Nederlanders vasthouden aan het eten van broodjes kaas. Tijdens de lunch op werk, in het verzorgingstehuis. Op heel veel plekken waar mensen mensen samen komen om te eten worden broodjes kaas gegeten. Hiermee is het echt onderdeel van de Nederlandse eetcultuur.
Stichting We Love Baking is een bakkerscollectief. Als echte liefhebbers van brood organiseren zij onder andere workshops en evenementen in het teken van brood. Een voorbeeld hiervan is de expositie “De Kunst van Brood”. Verschillende kunstenaars worden hierbij uitgedaagd hun blik op brood te delen. Naast de kunstenaars wordt ook een sterrenchef uitgedaagd, die samen met het Nederlandse BoulangerieTeam een diner maakt geinspireerd op het broodje kaas. Zo wordt de diversiteit en rijkheid van deze cultuur met een grote groep gedeeld. Broodjes kaas zijn voor alle lagen van de maatschappij en zelfs voor ieder moment van de dag. Nederland staat ermee op en gaat ermee naar bed.
Zowel brood als kaasmaken kennen een lange geschiedenis. De eerste Nederlandse kaasvaatjes dateren uit de IJzertijd (circa 800 voor Chr.). De productie van kaas nam rondom de middeleeuwen flink toe. Het verhaal gaat dat het nu populaire gegiste brood in Egypte (1500 voor Chr.) is ontstaan, toen een tot slaaf gemaakte zijn deeg per ongeluk een dag had laten staan. Het brood werd luchtiger. Toch heeft het tot de 19e eeuw geduurd voor we in Nederland echt overstapten op gegist brood.
In de middeleeuwen was kaas een vast onderdeel van het de maaltijden van de normale burger. De boeren en de horigen aten dit vaak op roggebrood en dronken daarbij melk. De rijken, de adel en de geestelijken aten tarwebrood. Vanaf de 12e eeuw werd de graankwaliteit duidelijk beter. Mede hierdoor groeide het aantal bakkers flink in Nederland. In 1491 kreeg het eten van kaas een extra stimulans doordat het gebruik van zuivel op onthoudingsdagen officieel werd ingetrokken. Brood met kaas werd zo aan het einde van de middeleeuwen een standaard gerecht bij zowel de maaltijd ‘s avonds als bij de lunch en het ontbijt.
Ook zijn er Nederlanders geweest die een poging hebben gedaan het buiten de landsgrenzen populair te maken. De Haagse kok Iwan Kriens, deed in 1915 (tijdens de Eerste Wereldoorlog) zelfs een poging om de boterham met kaas ook in Engeland in te voeren toen daar een tekort aan eieren was. “Een boterham met wat plakjes dun gesneden kaas is in Nederland een favoriet ontbijt. Het is de moeite waard om het eens uit te proberen, bijvoorbeeld met Cheddar.” schreef The Times destijds. Hij werkte toen bij de Hotel and Restaurant School van Engeland.
Ook vandaag de dag blijft het eten van een broodje kaas een geliefde traditie. Maar liefst vier op de vijf Nederlanders, blijkt uit onderzoek, verkiest het eten van een ouderwets broodje kaas boven het eten uit de kantine op werk.
