De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Het aaisykje, het zoeken en rapen van kievitseieren (eind februari, begin maart) is een heel oude traditie. Het rapen van de eieren is in Fryslân sinds 2015 verboden. Wel zijn delen van de traditie blijven bestaan, aangepast aan de tijd. Het zoeken wordt nog steeds gedaan, maar nu met een ander doel: het beschermen van de nesten en vogels. De eieren en kuikens van de weidevogels worden in Fryslân beschermd en geteld door 3500 vrijwilligers. Dit noemen we nazorg en de beoefenaars nazorgers. De vinders van de eerste eieren worden nog altijd gehuldigd door de Commissaris van de Koning of de burgemeester.

Het is een kunst om aan het gedrag van de kievit te kunnen aflezen waar het nest zich bevindt. Aaisykje bestaat vooral uit goed kijken, gehurkt in de slootkant. Kijken naar het gedrag van een mannetje dat kuiltjes in de grond draait (dobke draaie) of een vrouwtje dat met strootjes 'smijt'. Een goede aaisykjer kan niet alleen aan het gedrag van het kievitpaar (spantsje) aflezen of en waar er een nest is, maar ook of er eieren in liggen. De opgedane veldkennis werd (en wordt) van generatie op generatie overgedragen.

Het beschermen van de kievit en zijn mede-weidegenoten vergt veel tijd, inzet en energie van de vrijwilligers. Zij zetten zich ieder voorjaar met hart en ziel in vanuit hun liefde en passie voor 'het veld', de natuur in het algemeen en de vogels in het bijzonder. Het verliezen van eieren en/of kuikens gaat deze natuurmensen aan het hart. Wordt hun inzet daarentegen beloond door (weide)vogelkuikens die gezond en wel uitvliegen, dan is dat weer voldoende motivatie om ook het volgend broedseizoen de vogels te omringen met hun zorg.

Beoefenaars en betrokkenen

Ieder voorjaar zoeken enthousiaste veldmensen naar de eerste kievitseieren van Nederland, Fryslân en de Friese gemeentes. In Friesland zijn dat de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en de bij haar aangesloten ruim 100 lokale Vogelwachten. De Vogelwachten zijn zelfstandige verenigingen met leden. De gezamenlijke Vogelwachten dekken geheel Friesland (in totaal 130.000 ha). Elke Vogelwacht telt dus een aantal vogelwachters. Over heel Friesland zijn dit ongeveer 3500 vrijwillige weidevogelbeschermers Zij zijn ook de houders van een nazorgpas. Een nazorgpas is de vergunning die jaarlijks door de BFVW aan de vogelwachters ter beschikking wordt gesteld. Zonder deze vergunning mogen de vogelwachters het boerenland niet betreden.

Andere betrokkenen zijn de instanties die gebruik maken van de cijfers die de vrijwilligers genereren: de zeven Friese agrarische collectieven, de overheid (provincie en gemeentes) en diverse onderzoeksinstituten. Dit betreft geen commerciële klanten, maar wel afnemers van onze data voor beheer-, beleid- en onderzoeksdoeleinden.

Geschiedenis en ontwikkeling

Eeuwenlang werden de eieren van allerlei soorten weidevogels geraapt als aanvulling op het karige dieet in die dagen. In de jaren dertig en in WOII nam dit zodanige vormen aan dat de vogelstand in gevaar kwam. Na de oorlog ontstonden in Fryslân lokale initiatieven om het rapen van de eieren na een bepaalde periode te verbieden en de nesten te beschermen. Deze lokale initiatieven verbonden zich in 1947 tot de Bond van Friese VogelWachten (BFVW).

In de loop van de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstond steeds meer maatschappelijke weerstand tegen het rapen van de eieren. De periode van het rapen werd een paar keer ingekort en uiteindelijk werd in 2015 door Faunabescherming, ondersteund door Vogelbescherming Nederland, een rechtszaak aangespannen om de ontheffing, die de provincie Fryslân ieder jaar verstrekte, ongeldig te laten verklaren. De rechtszaak werd door hen gewonnen en daarmee werd het rapen vanaf 2015 helemaal verboden. Het merendeel van de oorspronkelijke eierrapers bleef echter doorgaan met het beschermen en monitoren van de vogels. Daarmee bestaat er ook nu nog een netwerk van vrijwillige weidevogelbeschermers dat uniek is in de wereld.

De laatste decennia zien we door verschillende oorzaken een flinke teruggang in het aantal weidevogels. Door boeren subsidies te geven voor een minder intensieve manier van boeren via het ANLb-systeem (Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer) wordt geprobeerd dit tegen te gaan, met enig succes. De BFVW heeft een samenwerkingsovereenkomst met zeven Friese agrarische collectieven waarin afgesproken is dat de BFVW hen zullen voorzien van de benodigde data rondom de vogels, waarop de uitgifte van subsidies gebaseerd wordt. De nazorgwerkzaamheden zijn daarmee wel nog vrijwillig, maar niet meer vrijblijvend.

Het aaisykje ontwikkelt zich ook in technische zin. We hebben inmiddels de beschikking over drones om nesten en kuikens op te sporen, deze drones ondersteunen onze nazorgers. Verder wordt er veel onderzoek gedaan naar mogelijkheden om predatie te beperken.

Borgingsacties

2022-2025

  • De jeugd er meer bij betrekken door allerlei activiteiten te organiseren en cursussen te geven. Leskisten voor het onderwijs beschikbaar stellen.
  • Samenwerken met IVN en It Fryske Gea om het lesaanbod voor basisscholen te stroomlijnen.
  • Regelmatig overleggen met Gedeputeerde, landbouworganisaties en FUMO (Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving) om zaken rondom de zorgplicht voor dieren in goede banen te leiden en het afsprakenkader te onderhouden.
  • Website, facebook en andere media bijhouden door het posten van positieve berichten rondom vogels en vrijwilligerswerk.
  • Samenwerking zoeken met diverse onderzoeksinstituten voor een onderzoeksopzet waarbij BFVW de vrijwilligers inzet en de instituten de wetenschappelijke kennis meenemen.
  • Bestaande samenwerkingsverbanden goed in kaart brengen en eventuele hiaten opvullen. Lokale wachten ondersteunen bij het opbouwen/onderhouden van lokale samenwerkingsverbanden (bijvoorbeeld bij gemeenten) indien daar behoefte aan is.
  • Via publiciteit en cursusaanbod bekendheid geven aan het vrijwilligerswerk en de schoonheid van het frije fjild van Fryslân.
  • Samen met andere belanghebbende organisaties lobbyen bij provincie en rijk voor voldoende aandacht voor beschikbaar en geschikt leefgebied voor de vogels en bescherming tegen predatoren (=roofdieren).

Contact

Bond Friese VogelWachten (BFVW)
Labadistendyk 2
8637VJ
Wiuwert
Fryslân
Website