Surinaams-Javaanse gamelantraditie

De eerste generatie Javanen in Suriname beschikte over de kennis en vaardigheid om de instrumenten te maken. Omdat het ambacht niet breed is overgedragen, zijn er slechts enkelen in Nederland die over deze vaardigheid beschikken. Tegenwoordig bespelen zowel mannen als vrouwen de gamelan, en ook kinderen. Door gemengde huwelijken komen ook mensen van andere achtergronden steeds meer met de gamelan in contact. De vroegere generatie beoefenaars speelde de gamelan op gevoel. Notaties bestonden niet. De klanken en de vaardigheden uit Indië waren nog sterk in het geheugen. Gaandeweg ontstond het besef dat notaties onontbeerlijk zijn voor de overdracht aan jongeren. In de loop der jaren zijn de notaties op schrift gezet en verfijnd. Dit heeft tot muzikale verbetering geleid. Deze notaties zijn echter nog steeds niet uitgegeven in een boekwerk.  

In Nederland zet Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie (STICHJI) zich in om de geschiedenis en het erfgoed van Javaanse Surinamers levend te houden. STICHJI fungeert daarom als penvoerder voor de voordracht van de Surinaams-Javaanse Gamelantarditie. 
In Nederland zijn er acht gamelangezelschappen, die op 9 december 2018 het Netwerk Surinaams-Javaanse Gamelan hebben gevormd. Zij beoefenen de gamelan en de van gamelan afhankelijke podiumkunsten. De acht gezelschappen zijn: 

1. Bangun Muljo Delfzijl van Sociaal Culturele Vereniging Gotong Rojong, 1982. 
   
2. Bangun Utomo Hoogezand, 1993. 
   
3. LCN 2000 Amsterdam, 2000. 
   
4. Slamet Budaya Amsterdam; werkt nauw samen met LCN 2000, gespecialiseerd in terbangan. 
   
5. Trisno Suworo Rotterdam; van stichting Bebarengan Anggawé Rukuning Rakyat, 1998. 
   
6. Bangun Tresna Budaya Den Haag, ontstaan in 1997; statuten in 2007 
   
7. Witing Klapa Den Haag; van stichting Manggar Megar, 2004. 
   
8. Sugambra Eindhoven, 2019 
   

De beoefenaars bestaan uit de spelers die deel uitmaken van de ensembles, gemiddeld acht per ensemble. Daarbij komen nog de leerlingen die in de leer zijn bij deze gezelschappen. Buiten deze ensembles zijn er individuele gamelanbeoefenaars die de vaardigheid hebben meegenomen uit Suriname. 

De gamelan kan worden aangemerkt als gedeeld erfgoed met wortels in Indië. Het is in Suriname ontwikkeld door de Javanen die in de koloniale periode door Nederland uit Indië zijn overgebracht naar Suriname om daar als contractarbeiders te werken. De impuls tot ontwikkeling van de Surinaamse Gamelan werd in 1903 gegeven, toen de Nederlandse Handels Maatschappij een set instrumenten uit Indië importeerde voor de arbeiders van plantage Mariënburg. Dit was een gewaardeerd gebaar omdat de Javaanse contractarbeiders intense heimwee hadden. Het stelde hen in staat om vormen van kunst, vertier en vermaak die ze gewoon waren in het land van herkomst ook in Suriname vorm te geven. Hieraan werden zij in de Surinaamse samenleving langzamerhand herkend. Het was belangrijk voor de versterking van hun identiteit. In Suriname is daarna een prototype gamelan ontstaan, dat naar Nederland is meegenomen door de Javaanse Surinamers die in de jaren '70 naar Nederland zijn geëmigreerd. Omdat nikkel, tin en koper in Suriname niet te vinden waren om zoals in Indië een legering van brons te maken, werd gezocht naar een alternatief. Daarom ging men ijzer dat gewonnen werd uit olievaten en andere voorwerpen gebruiken. Geëmigreerde beoefenaars hebben in Nederland gamelangroepen gevormd. De klankplaten voor de instrumenten brachten zij (met uitzondering van Bangun Muljo) zelf mee of deze werden uit Suriname geïmporteerd. De verdere bouw (klankkasten) werd in Nederland gedaan. De leermeesters onder de beoefenaars gaven een-op-een onderricht aan hun pupillen. Een aantal heeft zich verder bekwaamd door lessen te volgen bij instellingen voor muzikale vorming. Zij zijn de huidige experts. Verfijning van muzieknotaties en speeltechniek is het resultaat van hun inspanningen en dat heeft ervoor gezorgd dat er een beduidend verschil is tussen de beoefening in Suriname en Nederland.

2021-2024

• Voortzetten van voorlichting en bewustwordingscampagnes over de teloorgang van de gamelan, niet slechts gericht op de Javaans-Surinaamse gemeenschap, maar samenleving breed. 
  
• Organiseren van voorlichting en bewustwordingscampagnes gericht op jongeren, waaraan vorm gegeven wordt door jongeren. 
  
• Een website bouwen voor het Netwerk Surinaams-Javaanse Gamelan om informatie te delen over activiteiten, verhalen, filmbeelden, muziekclips en dergelijke ter versterking van de promotie en communicatie. 
• De publicatie van de notaties ter hand nemen voor gebruik in Nederland en Suriname.
  
• De bestaande workshops continueren en elkaar helpen om deze op de eigen locaties op te zetten. 
  
• De mogelijkheid onderzoeken om in samenwerking met (een) instelling(en) voor muzikale vorming een aansprekend lesaanbod (lesmateriaal en lesprogramma) voor jong en oud te ontwikkelen. 
• Een lijst van allerhande documentatie en waar die te vinden opstellen, zodat deze aan het publiek beschikbaar gesteld kan worden op de website van het Netwerk. 
• Op elke locatie waar een gezelschap gevestigd is, onderzoeken welke partners (oude en nieuwe) van betekenis kunnen zijn voor het behoud van het immaterieel erfgoed en proactief uitzoeken welke vorm van samenwerking mogelijk is. 
• Een jaarlijkse interactieve gamelanactiviteit organiseren, waarbij de gezelschappen bij toerbeurt de voortrekkersrol op zich nemen. 
  
• Om de deelname van jongeren te stimuleren, een prijs instellen voor uitzonderlijke prestaties zoals: een vernieuwende muzikale compositie; aansprekend verhaal of gedicht; choreografie van een dans, allemaal voor uitvoering met begeleiding van de gamelan. 
• Onderzoeken wat er leeft onder jongeren. Ook uitzoeken waarom jongeren die ooit gamelan hebben gespeeld zijn gestopt en waarin zij graag hernieuwde energie willen steken.