De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Het proces van olieslaan begint met grondstoffen als vlaszaad, lijnzaad of noten, en met een oliemolen die in beweging komt. Wordt de molen door wind aangedreven, dan draait de molenaar deze aan, betreft het een watermolen dan doet de olieslager dat zelf. Hiermee komen twee grote ronde stenen in de molen, de kantstenen, in beweging die over een metalen plateau rollen. Daaronder maalt de olieslager de gekozen grondstof fijn totdat er meel over blijft. Dit meel wordt op een verwarmde plaat tot ongeveer 50 graden opgewarmd en rond gemixt. Door de warmte kan de olie uit het meel vrijkomen. Het warme meel wordt vervolgens in zakken gestort die tussen persmatten worden geplaatst en op deze volle zakken oefent men druk uit met behulp van heipalen en wiggen. Zo komt er olie tevoorschijn en kan deze worden opgevangen. In de uitgeperste zakken blijft het restproduct over: de ‘koeken’. Deze worden ofwel direct gedroogd tot veevoer, of ze worden opnieuw tot meel gestampt en geperst. Ook hier is het eindproduct een koek.

Olieslaan in een water- of windmolen is een duurzaam ambacht. De olie en restproducten worden op vrijwel energie neutrale wijze geproduceerd en er blijft geen afval over.

De olie is inzetbaar als basis voor zeep en verf. Innovatieve producten die uit de olie voortkomen zijn natuleum, een milieuvriendelijk carboleum, en hardhoutolie. Sommige molens filteren de lijnolie dusdanig dat deze ook voor menselijke consumptie geschikt is.

 

 

Beoefenaars en betrokkenen

Tegenwoordig is er een groep vrijwillige olieslagers die in de nog 19 operationele wind- en watermolens in Nederland olieslaan. De vrijwillige olieslagers ervoor dat het ambacht in stand wordt gehouden en wordt doorgegeven aan een nieuwe generatie. Als er olie wordt geslagen is publiek van harte welkom. Ze kan een rondleiding krijgen waarbij een vrijwilliger het proces van olieslaan toelicht.

Elke oliemolen heeft zijn eigen interne opleiding, die redelijk vlot is te volgen. De vrijwillige olieslagers waarderen het ambacht onder andere omdat het plaatsvindt in een monument – een historische molen in beweging - en omdat je in één middag van grondstof tot product komt: aan het einde van een shift is er olie en/of lijnoliekoeken/lijnmeel.

De voordracht is gedaan door betrokken vrijwilligers van de olie- en korenmolen Woldzigt, Noordmolen Twickel en Oliemolen Eerbeeke.

Geschiedenis en ontwikkeling

Het ambacht olieslaan bestaat al lang, het eerste gilde voor molenaars en olieslagers is al vóór 1629 opgericht. Oliemolens waren destijds industriemolens, in bijna 1000 oliemolens verwerkten olieslagers jaarlijks 100 à 200 ton zaden. Men werkte in het seizoen dag en nacht in shifts van soms wel 16 uren. Er werd zowel zaad van vlas-, lijn-, kool-, raap- en hennepzaad vermalen en geperst als van onder andere beuken- en walnoten.

Vanaf 1850 ging men olie produceren in fabrieken waarin stoommachines hydraulische persen aandreven. Zo verdween het ambacht bijna volledig. Dankzij individuen, maatschappelijke organisaties en overheden zijn er zowel oliemolens als kennis en vaardigheden rond het ambacht behouden gebleven.

Vandaag de dag wordt het ambacht op dezelfde wijze als vroeger door enthousiaste vrijwilligers beoefend. Wel is er tegenwoordig meer aandacht voor veiligheidseisen en gehoorbescherming, vroeger werden de olieslagers nogal eens ‘lawaaidoof’. De olieslagers voeren het ambacht zorgvuldig uit en zijn goed op elkaar ingespeeld, om de juiste kwaliteit te krijgen en ongelukken te voorkomen.

Borgingsacties

  • Om een gezonde financiële positie te behouden zoeken naar andere bronnen van inkomsten: toegangskaartjes, verkoop souvenirs, versnaperingen aanbieden, trouwlocatie verhuren, vergaderarrangementen etc.
  • In overleg met Vereniging De Hollandsche Molen om samen een PR plan op te stellen voor het ambacht
  • In overleg met Vereniging De Hollandsche Molen om samen een lespakket voor wind- én watermolens te ontwikkelen waarin het ambacht olieslaan voor kinderen geduid wordt
  • Belangrijke documenten en archiefstukken bundelen en opslaan in één centraal archief en/of deze digitaliseren en toegankelijk maken
  • Het Gilde van Olieslagers nieuw leven in blazen door het in te schrijven bij de KvK
  • Een website ontwikkelen voor het olieslagersgilde
  • Samen met de eigenaren van molens onderzoeken of de molens toegankelijk(er) kunnen worden gemaakt voor mensen met een fysieke beperking
  • Voor anderstaligen (geen Engels en Duits) een audio guide opstellen

Contact

oliemolens.nl
Roderwolde
Website