De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Shanties zijn  liederen die er aan boord van schepen voor zorgden dat het werk in een bepaalde cadans verricht werd. Ze ondersteunden het werk waardoor dat makkelijker uitvoerbaar werd.

Tegenwoordig worden de shanties niet meer door zeelieden aan boord van schepen vertolkt maar door de shantykoren, waarbij zij de werkzaamheden die aan boord werden verricht uitbeelden. De shantyman, de solist en voorzanger, zingt een regel of een couplet van 4 regels dat gevolgd wordt door een refrein van de andere zangers. De shanties worden vaak begeleid door een accordeon, mondharmonica, trekzak of harmonium, instrumenten die ook gebruikt werden aan boord van de oude zeilschepen.

Shanties zijn onder te verdelen in een aantal categorieën: bolderliedjes, haal-shanties, kaapstander of gangspilliederen, pomp-shanties en whaling-shanties.

In de shanties wordt het harde leven op zee bezongen zoals het slechte eten, de slechte toestand van het schip en de heimwee naar huis, maar ook naar de bezochte havens en het liefje dat achter gelaten was.

Nog steeds worden er nieuwe eigentijdse shanties gemaakt, waarbij rekening gehouden wordt met de handelingen aan boord en de ritmes, ze zijn gebaseerd op de structuur van de oude werkliederen met teksten die historisch gezien verantwoord zijn.

Tegenwoordig zijn er ook vrouw- of viswijvenkoren, die de onderdelen van de visvangst bezingen en het leven van de achtergebleven vrouwen aan de wal.

Beoefenaars en betrokkenen

In Nederland zijn er zo’n 400 koren met in totaal 15.000 zangers, zangeressen en instrumentalisten actief die Shanties en/of Maritieme volksmuziek ten gehore brengen. Al deze koren zijn aangesloten bij Shanty Nederland, de koepelorganisatie van shantykoren in Nederland.

Shanty Nederland heeft een lesprogramma ontwikkeld voor het muziekonderwijs op scholen. Er zijn optredens in o.a. Maritieme Musea, Bibliotheken, Maritieme Festivals en uiteraard bij Shantyfestivals. Deze optredens worden bezocht door vele duizenden bezoekers.

 

Geschiedenis en ontwikkeling

De liederen stammen uit de tijd van voor de VOC, toen zeevaarders de wereld gingen ontdekken met grote driemasters. Omdat er op de zeilschepen een gemêleerd gezelschap van internationale bemanningsleden aan boord was werden de werkliederen in meerdere talen gezongen. In Nederland werden ze ook aan boord van de walvisvaarders en in de visserij gezongen.

Door de opkomst van de stoomvaart en het gebruik van hydraulica en elektriciteit aan boord is het werklied aan boord van de schepen tegenwoordig niet meer in gebruik. Meteen na de teloorgang van de zeilvaart schreven gepassioneerde zeelieden, wereldwijd, hun repertoire op in liedboeken.

Zonder de inspanningen van deze enthousiaste shantymannen zou er veel kennis en kunde van het Shanties zingen verloren gegaan zijn.

In de loop der jaren ontstonden er, vaak vanuit andere koren, koren die zich specialiseerden in het Shanty repertoire. Vervolgens zijn er ook vrouwen- en/of viswijvenkoren ontstaan en momenteel wordt er gewerkt aan het opzetten van een jeugdkoor.

Veel Shanty beoefenaars bewerken de shanties of schrijven nieuwe shanties waarbij zij rekening houden met de betekenis en de historische achtergrond van de oorspronkelijke shanties.

Aan boord van schepen wordt de traditie van het zingen van shanties alleen nog op replica's en op de internationaal zeilende opleidingsschepen in ere gehouden.

Borgingsacties

2022-2025

  • Om de continuïteit van de borging te verzorgen niet alleen focussen op jongeren, maar ook op jonge ouderen. 
  • Namens ShantyNederland workshops geven aan de bestaande koren hoe ze nieuwe leden kunnen gaan werven. Bijv. via buddy-systemen, introducés meenemen etc. 
  • De workshop "schrijf je eigen shanty" aanbieden, verzorgd door 2 muzikanten en 2 Conservatorium geschoolde docenten. Geschikt voor scholieren en ieder die dat leuk vindt. 
  • Doorgaan met aanbieden van met cursussen dirigenten en geluid. 
  • Op de website het jeugdgedeelte verder aanvullen. Hierbij de jongeren van het kinderkoor uit Rotterdam nauw betrekken. 
  • De gedigitaliseerde archieven ontsluiten voor publiek en geïnteresseerden. 
  • Inzetten om de problemen en aandachtspunten bij de koren te herkennen en te verhelpen/benutten. 
  • Dirigentenlunches organiseren met diverse thema's zoals: hoe omgaan met ouder wordende koren? Hoe omgaan met oudere stemmen (qua klankkleur)?  
  • Koren aansporen om nieuwe leden te werven.  
  • Het lesprogramma op de website verder uitbreiden. 
  • Bij de jeugdshantykoren geen financiële bijdrage aan de leden vragen, deze laten betalen door Shanty Nederland. Dit geldt ook voor de BUMA-rechten voor de optredens. 
  • Samenwerking voortzetten om een collectieve verzekering aan te kunnen bieden aan de aangesloten koren.  

2018-2021

  • Doorgaan met het aanbieden van meerdaagse workshops, cursussen en sing-ins georganiseerd om kwalitatief een nog betere invulling te geven op het gebied van: meerstemmigheid, close-harmony zingen, arrangeren, dirigeren, instrumenten bespelen.
  • Blijven toezien op het gebruik van shanties. Niet elk gezongen zeemansliedje of maritiem volkslied is een shanty. Daarnaast toezien op een goede mix hiervan bij de bij Shanty Nederland aangesloten koren. 
  • Een toekomstplan en een goed communicatieplan maken om uitbreiding van het aantal koren te krijgen om het voortbestaan te waarborgen. 
  • Plannen uitvoeren om popkoren te enthousiasmeren voor shanties.
  • Onderzoeken of het mogelijk is een koor op te richten van jongeren tussen de 20 en 30 jaar. 
  • Proberen de lesprogramma's op scholen en de daarbij behorende cultuurorganisaties nog beter onder de aandacht te brengen zodat zij het muzieklesprogramma in hun scholen opnemen.
  • Het ontstaan van de shanties nog beter onderzoeken, de documentatie hierover beter onderbouwen en het verleden vastleggen en documenteren bijv. op de website.
  • Het reeds bestaande muziekarchief uitbreiden en verder inventariseren in combinatie met de daarbij behorende literatuurstudie. 

Contact

ShantyNederland
Website